Spring naar content
Advies inzake het verzoek tot teruggave van Stilleven met vis op schragentafel van A. van Beyeren (NK 2483)

Stilleven met vis op schragentafel door Van Beyeren

Dossiernummer: RC 1.9

Soort advies: NK-collectie

Adviesdatum: 18 september 2003

Periode bezitsverlies:

Oorspronkelijke eigenaar: Particulier

Plaats bezitsverlies:

NK 2483 – Stilleven met vis op schragentafel door A. van Beyeren (foto: RCE)

  • NK 2483 - Stilleven met vis op schragentafel door A. van Beyeren (foto: RCE)

Het advies

Bij brief van 24 september 2002 verzocht de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen de Restitutie Commissie te adviseren over de te nemen beslissing op het verzoek van mevrouw S.H.H.-M. van 9 september 2002 tot teruggave van het schilderij Stilleven met vis op schragentafel van A. van Beyeren (NK 2483).

De feiten

Naar aanleiding van het verzoek tot teruggave is een onderzoek naar de feiten ingesteld, waarvan de resultaten zijn opgetekend in een rapport van 16 januari 2003. Dit rapport is door de Commissie aan verzoekster voorgelegd, waarop zij bij brief van 8 april 2003 reageerde. Mede naar aanleiding van deze reactie besloot de Commissie nader onderzoek in te stellen om zekerheid te verkrijgen over de identiteit van de eigenaar van het schilderij van Van Beyeren in de jaren tussen 1939 en 1942.

Algemene overwegingen

De Restitutie Commissie laat zich bij haar advisering leiden door de beleidslijnen ter zake van de Commissie Ekkart en de regering.

De Restitutie Commissie heeft zich de vraag gesteld of een uit te brengen advies invloed mag ondervinden van mogelijke consequenties voor de beslissing in andere zaken. De Commissie beantwoordt die vraag, behoudens bijzondere omstandigheden, ontkennend, omdat een dergelijke invloed bezwaarlijk kan worden tegengeworpen aan de betrokken verzoeker.

De Restitutie Commissie heeft zich voorts afgevraagd op welke wijze moet worden omgegaan met het gegeven dat bepaalde feiten niet meer te achterhalen zijn, dat bepaalde gegevens verloren zijn gegaan of niet zijn teruggevonden, of anderszins bewijzen niet meer zijn bij te brengen. De Commissie is daaromtrent van mening dat, indien het tijdsverloop (mede) oorzaak is van de ontstane problemen, het risico daarvoor, behoudens bijzondere omstandigheden, behoort te liggen bij de overheid.

De Restitutie Commissie is ten slotte van mening dat inzichten en omstandigheden die sinds de Tweede Wereldoorlog klaarblijkelijk zijn veranderd, naar algemene maatschappelijke opvattingen gelijk mogen worden gesteld aan nova (nieuwe feiten).

Bijzondere overwegingen

  1. Verzoekster treedt op namens de erven van haar grootvader, de tijdens de oorlog als joods aangemerkte M. (ook wel als M. aangeduid) v.d.S., geboren op 26 februari 1884 te Den Briel en overleden te Rotterdam op 30 april 1959.
  2. Verzoekster richtte zich tot het ministerie van OCenW naar aanleiding van de publicatie via de website van Bureau Herkomst Gezocht. Hierin wordt in de reconstructie van de herkomst van het schilderij van Van Beyeren melding gemaakt van ‘M.v.d.S. te Rotterdam’ en in deze naam herkende verzoekster de naam van haar grootvader. In haar brief van 5 oktober 2002 aan de Commissie schrijft zij dat de omstandigheden waaronder het schilderij werd verloren onbekend zijn, maar dat het vermoedelijk in 1942 onder dwang werd verkocht.
  3. Uit het onderzoek blijkt dat het schilderij van Van Beyeren tussen 1939 en 1942 toebehoorde aan M.v.d.S. te Rotterdam. Op 3 december 1942 werd het schilderij van Van Beyeren samen met een jachtstilleven van Van Aelst voor NLG 10.000 door kunsthandel Douwes aangekocht van ‘M.v.d.S. te Rotterdam’, zo blijkt uit het archief van deze kunsthandel.
  4. Uit het onderzoek blijkt eveneens, dat het allerminst zeker is dat de eigenaar van de twee schilderijen – de niet nader aangeduide ‘M.v.d.S. te Rotterdam’ – de grootvader van verzoekster M.v.d.S. is. In het archief van museum Boijmans Van Beuningen werden gegevens aangetroffen op grond waarvan moet worden aangenomen dat althans het tegelijk met het schilderij van Van Beyeren verkochte schilderij van Van Aelst niet toebehoorde aan de grootvader van verzoekster M.v.d.S., maar aan een andere inwoner van Rotterdam met de naam M.v.d.S.
  5. Nader onderzoek leverde contact op met mevrouw M.Th.v.d.S., dochter van de in 1968 overleden M.P.J.v.d.S. Mevrouw v.d.S. verklaarde in haar brief van 8 juli 2003: “Het schilderij kan ik mij zeer goed herinneren, ook de plaats waar het hing op de ’s Gravenweg 109. Het enige wat ik weet, is dat hij [M.Ph.J.v.d.S.] het gekocht heeft van de Heer J.D. Klaassen van wie hij al z’n 17e eeuwse schilderijen kocht. Hij was een vriend van de familie, wij noemden hem oom Jaap.” Te meer nu verzoekster geen nadere documentatie heeft kunnen aanleveren op grond waarvan bezit van het schilderij door haar grootvader aannemelijk is, ziet de Commissie geen reden te twijfelen aan deze verklaring van mevrouw v.d.S.. M.P.J.v.d.S. dient dan ook als vooroorlogse eigenaar te worden aangemerkt van NK 2483, Stilleven met vis op schragentafel van A. van Beyeren.
  6. De Commissie acht het verzoek om teruggave aan de erven van de heer M. v.d.S. mitsdien niet voor toewijzing vatbaar.

Conclusie

Gezien het vorenstaande adviseert de Commissie de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om het verzoek van mevrouw S.H. H.-M. om teruggave van het schilderij Stilleven met vis op schragentafel van A. van Beyeren (NK 2483) af te wijzen.

Aldus vastgesteld in de vergadering van 18 september 2003

J.M. Polak (voorzitter)
B.J. Asscher (vice-voorzitter)
J.Th.M. Bank
J.C.M. Leijten
E.J. van Straaten
H.M. Verrijn Stuart

Samenvatting

STILLEVEN MET VIS OP SCHRAGENTAFEL VAN A. VAN BEYEREN

Op 24 september 2002 verzocht de Staatssecretaris van Cultuur de Restitutie Commissie om advies over een verzoek om teruggave van het 17e eeuwse doek Stilleven met vis op schragentafel van A. van Beyeren (NK 2483). Verzoekster diende namens de erven van haar joodse grootvader op 9 september 2002 een restitutieverzoek in bij de staatssecretaris. Dit deed zij naar aanleiding van een publicatie over de herkomstgeschiedenis van het schilderij op de website van Bureau Herkomst Gezocht (BHG), waarin zij de naam van haar grootvader meende te herkennen in de vermelding “M.v.d.Sluis te Rotterdam”.