Het advies

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (hierna: de minister) heeft de Restitutiecommissie (hierna: de commissie) op 15 december 2021 verzocht om advies uit te brengen over het verzoek van 18 november 2021 tot teruggave van 26 schilderijen uit de Nederlands Kunstbezit collectie (hierna: NK-collectie). De zaak is bij de commissie geregistreerd onder RC 1.195-B. Het verzoek tot teruggave van deze kunstwerken is gedaan door XX mede namens zes andere erfgenamen (hierna: verzoekers). De kunstwerken maken sinds hun recuperatie naar Nederland na de Tweede Wereldoorlog deel uit van de NK-collectie; drie kunstwerken (NK 1408, NK 1409, NK 1546) bevinden zich op dit moment in depot (Collectie Centrum Nederland, CCNL) van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (hierna: RCE) in Amersfoort. De overige 23 werken zijn door de RCE in bruikleen gegeven aan Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Een overzicht van de bedoelde kunstwerken met NK-nummer en verblijfplaats is als bijlage bij dit advies opgenomen.
De minister laat zich in dit verzoek vertegenwoordigen door YY, adviseur Roerend Erfgoed en Rijkscollectie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

2. Vereisten voor het inhoudelijk in behandeling nemen van een restitutieverzoek (§ 1 van het Beoordelingskader)

De commissie heeft eerst onderzocht of het verzoek inhoudelijk in behandeling kan worden genomen. De commissie heeft vastgesteld dat het:

a. geen zaak betreft waarover de Raad voor het Rechtsherstel of een andere rechter reeds een inhoudelijke uitspraak heeft gedaan;
b. geen zaak betreft waarover bij een rechter een procedure aanhangig is;
c. geen zaak betreft met betrekking tot een cultuurgoed waarvan de verzoeker of zijn rechtsvoorgangers uitdrukkelijk afstand hebben gedaan of ten aanzien waarvan de verzoeker of zijn rechtsvoorgangers reeds een schikking hebben getroffen;
d. geen zaak betreft waarover de Restitutiecommissie al een advies of bindend advies heeft uitgebracht;
e. niet vereist is dat het verzoek door alle gerechtigden is ingediend nu het een zaak betreft over een cultuurgoed dat in het bezit is van de Staat.

Dit leidt er, gelet op § 1 van het Beoordelingskader toe dat de commissie het verzoek inhoudelijk in behandeling neemt.

4. Standpunt van verzoekers

Het verzoek ziet op 26 schilderijen die in het bezit waren van de N.V. Bankierskantoor Lisser & Rosenkranz en die tijdens de bezetting in het bezit van het naziregime kwamen en nu deel van de (NK), Rijkscollectie zijn. Verzoekers brengen naar voren dat Franz Koenigs zijn collectie tekeningen en schilderijen ter kwijting van zijn schuld in volle en vrije eigendom heeft overgedragen aan de N.V. Bankierskantoor Lisser & Rosenkranz in liquidatie. Het bankierskantoor heeft vervolgens onder druk van een dreigende invasie, kort voor de bezetting van 10 mei 1940, en kort daarna, delen van de collectie Koenigs, verkocht onder omstandigheden die direct verband hielden met het naziregime. In tweede instantie hebben verzoekers de commissie verzocht weer te geven dat de eigendomsoverdracht feitelijk nietig was. Dat nadere standpunt van verzoekers komt neer op een nieuw verzoek tot heroverweging van de zaak RC 4.123. De commissie zal zich in het onderhavige advies dus ook beperken tot het op 18 november 2021 ingediende verzoek.

6. Advies

De Restitutiecommissie adviseert de Staatssecretaris Cultuur en Media om het verzoek tot restitutie van de 26 kunstwerken uit de NK-collectie af te wijzen.

Aldus vastgesteld op 13 juni 2022 door J. Kohnstamm (voorzitter), J.F. Cohen, S.G. Cohen-Willner, J.H. van Kreveld, D. Oostinga, E.H. Swaab (vicevoorzitter) en C.C. Wesselink, en ondertekend door de voorzitter en de secretaris.

(J. Kohnstamm, voorzitter)                (E.M. van Sterkenburg, secretaris)