1. Het geschil

Het Museum heeft verklaard dat het schilderij Duinlandschap met hertenjacht van de kunstenaar Gerrit Claesz. Bleker, dat onderdeel uitmaakt van zijn collectie, eigendom is van de Gemeente Haarlem en sinds 1934 in beheer is van het Museum. Verzoekers stellen dat de joodse ondernemer Richard Semmel (1875-1950, hierna ook: Semmel) uit Berlijn het schilderij tot november 1933 in eigendom heeft gehad. Verzoekers verklaren de ‘heirs of Richard Semmel’ te zijn en maken aanspraak op de restitutie van het kunstwerk wegens de door hen gestelde onvrijwilligheid van het bezitsverlies als gevolg van omstandigheden die direct verband houden met het naziregime. Partijen hebben een gezamenlijk verzoek gericht aan de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (hierna ook: de staatssecretaris) teneinde de aanspraak van verzoekers voor bindend advies aan de commissie voor te leggen.

3. De feiten

De commissie gaat in deze procedure uit van de volgende feiten:

3.1. Richard Semmel, geboren op 15 september 1875 te Zobten am Berge, destijds in Duitsland, thans Sobótka in Polen, was een vermogende Duitse ondernemer en kunstverzamelaar van joodse afkomst. Ten tijde van de machtsovername door de nazi’s in Duitsland in 1933 was hij eigenaar van de textielfabriek Arthur Samulon in Berlijn en bewoonde hij met zijn echtgenote Clara Cäcilie Brück een villa in deze stad, waar hij een omvangrijke kunstcollectie bijeen had gebracht. Het echtpaar had geen kinderen. Verzoekers hebben gesteld dat hun grootouders in Berlijn nauw bevriend waren met het echtpaar Semmel en dat de vriendschapsbanden teruggingen tot de periode dat de respectieve families nog in Zobten am Berge woonden. Op 27 juni 2002 heeft F.F., de moeder van verzoekers, in het kader van rechtsherstelprocedures betreffende het vermogen van Semmel een getuigenverklaring afgelegd, waarin zij verklaart dat zij als kind vaak met haar ouders bij Semmel op bezoek is geweest in zijn villa in Berlijn.

3.2. Kort na de machtsgreep van de nazi’s in 1933 ondervond Semmel de gevolgen van het anti-joodse klimaat in Duitsland. Volgens verzoekers kwam hij reeds in 1933 onder zodanig zware druk van de nazi’s te staan dat hij in april 1933 het land ontvluchtte. In een naoorlogse verklaring over zijn vervolging tijdens het naziregime heeft Semmel hierover het volgende gesteld:

‘Im Anschluß hieran will ich noch sagen, daß der Inhalt der Schreiben von Peck u. Gross nur zum kleinen Teil zeigen, was ich durch den Beginn der Hitler-Zeit zu leiden hatte. Ich wurde buchstäblich Tag und Nacht mit Drohungen telefonisch und schriftlich bombardiert, unflätige Zettel kamen täglich in meine Wohnung, es war eine von der Nazipartei organisierte Hetze mit Hilfe der aufgepeitschten Angestellten. Obgleich ich immer Demokrat war, hat man behauptet, ich konspiriere mit Severing u. Braun, weil Severing mal in meinem Kontor war und u. um Beisteuerung für einen Jugendbund bat, dessen Name mir entfallen ist. Man behauptete, ich hätte nicht nur mein Haus, auch Waren vom Geschäft ins Ausland verschoben. Ich war gerade geschäftlich in St. Gallen, als die Hitler-Katastrophe hereinbrach, sofort kam ich zurück, wurde schon auf dem Bahnhof bei der Ankunft gewarnt, in meine Wohnung zu gehen, so daß ich ein Zimmer in dem Hotel in der Fasanenstr. nahm. Wie richtig diese Maßnahme war, sollte sich bald zeigen, denn im Geschäft spielten sich die Vertrauensleute der Nazis als Herren auf und es kam so weit, daß ich, wie schon gesagt, im letzten Moment nach Holland entkam’.

De vervolging van Semmel in dit vroege stadium van het naziregime had volgens verzoekers te maken met zijn betrokkenheid bij de Deutsche Demokratische Partei, maar vooral ook met het feit dat hij een joodse eigenaar was van een grote textielfabriek in Berlijn. Het streven van de nazi-autoriteiten naar beheersing en arisering van de textielindustrie zou Semmel, die een vooraanstaande figuur was binnen deze bedrijfssector, tot een belangrijk doelwit hebben gemaakt. Verzoekers hebben gesteld dat Semmel verliezen had geleden door de economische crisis in de jaren dertig en dat hij onder meer financiële verplichtingen had die teruggingen tot de periode voor het naziregime. Zijn onderneming was volgens verzoekers echter gezond genoeg om hier het hoofd aan te bieden, wanneer er geen sprake zou zijn geweest van de anti-joodse economische politiek van de nationaalsocialisten. Verzoekers verklaren dat de op 1 april 1933 georganiseerde boycot van joodse winkels en bedrijven, de inmenging in het bedrijf van een door de nazi-autoriteiten aangestelde Treuhänder der Arbeit en de financiële maatregelen van de Deutsche Bank en de Dresdner Bank onder invloed van het naziregime uiteindelijk hebben geleid tot het verlies door Semmel van zijn onderneming en vermogen.

Na zijn vlucht uit Duitsland in 1933 heeft Semmel zich in Nederland gevestigd. Hij is vervolgens in 1939 weer uit Nederland vertrokken, om zich uiteindelijk in 1941 in New York te vestigen. Uit verschillende bronnen kan worden afgeleid dat Semmel in het kader van zijn vlucht uit Duitsland Reichsfluchtsteuer heeft moeten afdragen. Verzoekers hebben gesteld dat Semmel daarnaast Judenvermögensabgabe aan de nazi-autoriteiten heeft betaald.

Semmel heeft een gedeelte van zijn kunstcollectie ingebracht op een veiling van 21 november 1933 bij de firma Frederik Muller & Cie. in Amsterdam. Onder de op deze veiling ingebrachte kunstwerken bevond zich het thans geclaimde schilderij. Uit documentatie die is opgesteld in het kader van een rechtsherstelprocedure van F.F. in Duitsland in de jaren negentig kan worden opgemaakt dat Semmel de opbrengst van de geveilde kunstwerken heeft aangewend om te voorzien in de kosten van zijn levensonderhoud, om aan diverse financiële verplichtingen in Duitsland die dateerden van voor het naziregime te blijven voldoen en bij pogingen om zijn vermogen in Duitsland te behouden. Er zijn geen nadere gegevens bekend over het tijdstip en de wijze waarop de kunstwerken uit de collectie Semmel naar Nederland zijn gebracht.

3.3. F.F. heeft in haar verklaring, hiervoor genoemd in 3.1, vermeld dat zij in 1937 naar Zuid-Afrika is geëmigreerd, terwijl haar moeder Grete Gross-Eisenstädt (de grootmoeder van verzoekers) in 1939 naar Cuba vluchtte, waarna zij zich twee jaar later in New York vestigde. Grete Gross-Eisenstädt kwam in New York weer in contact met de echtelieden Semmel, die aldaar in berooide omstandigheden leefden. Grete Gross-Eisenstädt zou Semmel, die in zeer slechte gezondheid verkeerde, na het overlijden van diens echtgenote in 1945, dagelijks hebben verzorgd. Volgens F.F. is haar moeder door Semmel tot enig erfgename benoemd als dank voor haar zorgen. Ten bewijze hiervan bevindt zich een verklaring van erfrecht van 16 september 1997 in het dossier van de commissie. Op 2 december 1950 overleed Semmel in New York. Grete Gross-Eisenstädt overleed in New York op 22 januari 1958.

3.4. Het onderhavige schilderij, Duinlandschap met hertenjacht, is vanaf 1925 dikwijls toegeschreven aan de schilders Gerrit Claesz. Bleker (1595-1656) en Willem Cornelisz. Duyster (1599-1635) gezamenlijk. Hierbij werd ervan uitgegaan dat Duyster de figuren in het landschap had vervaardigd. In de bestandscatalogus Painting in Haarlem 1500-1850. The collection of the Frans Hals Museum uit 2006 wordt opgemerkt dat deze gedachte, die onder meer is overgenomen in een catalogus van het Museum uit 1969, al in 1950 is verworpen door de kunsthistoricus S.J. Gudlaugsson. Ook wordt er in de catalogus uit 2006 op gewezen dat de figuren in het onderhavige schilderij veel gelijkenissen vertonen met die op andere schilderijen van Bleker. Het kunstwerk is gesigneerd en gedateerd ‘BLE[…] 162[.]F’.

Het thans geclaimde schilderij is op 19 juni 1913 als een kunstwerk van Bleker ter veiling gebracht bij de firma Frederik Muller & Cie. te Amsterdam. Deze veiling betrof ‘Tableaux anciens formant la collection Petit’ en ‘Tableaux anciens de diverses provenances’. Over de veilingopbrengst en de koper van het kunstwerk vermeldt de hiervoor genoemde catalogus van het Museum uit 2006: ‘(for 2150 guilders to Van Gelder)’. Het onderhavige schilderij werd op 17 juni 1925 opnieuw ter veiling gebracht bij Frederik Muller & Cie., ditmaal met de vervaardigersnamen Bleker en Duyster. De veiling betrof ‘Tableaux anciens / provenant des successions: / Mad^lle W. Bringenberg, Bunnik / M. J….. a Rotterdam / D’un amateur a Vienne, e.a.’. Uit aantekeningen in exemplaren van de desbetreffende catalogus uit het RKD kan worden afgeleid dat het schilderij op deze veiling NLG 2100,- heeft opgebracht. Onbekend is gebleven wie het kunstwerk op de veiling heeft gekocht. Verzoekers hebben gesteld dat de koper waarschijnlijk Semmel was, maar bij het onderzoek van de commissie is geen documentatie aangetroffen waaruit dit blijkt. Het onderhavige schilderij werd bij een veiling van 21-24 november 1933 nogmaals ter veiling gebracht bij de firma Frederik Muller & Cie. Voor deze veiling heeft de firma volgens informatie van het RKD twee catalogi en twee supplement-catalogi vervaardigd. Het onderhavige kunstwerk wordt vermeld in een catalogus betreffende oude schilderijen ‘provenant de diverses collections privées’ die op 21 november 1933 werden geveild (lotnummer en afbeelding 1, als ‘Gerrit Claesz. Bleker et W. C. Duyster’). In de catalogus wordt geen herkomstnaam genoemd bij de vermelding van het geclaimde schilderij. Wel is op de omslag en het titelblad van een exemplaar van de catalogus uit het RKD onder de vermelding ‘provenant de diverses collections privées’, met de hand genoteerd: ‘(o.a. R. Semmel uit Berlijn)’. Het is onbekend op welke van de in de catalogus vermelde individuele schilderijen deze opmerking betrekking heeft. In door de commissie geraadpleegde exemplaren van de veilingcatalogus van Frederik Muller & Cie. van 21 november 1933 is bij het onderhavige schilderij ‘fl. 2400.-’ en ‘Haerlem M.’ aangetekend (zie ook 3.5). Onderzoek van de commissie aan de achterkant van het thans geclaimde schilderij heeft geen nadere herkomstgegevens opgeleverd.

3.5. Uit documentatie uit het archief van het Museum blijkt dat het kunstwerk waarschijnlijk voor NLG 2640,- op de veiling bij Frederik Muller & Cie. van 21 november 1933 is gekocht door de Vereeniging tot uitbreiding der verzameling van kunst en oudheden (VUVKO), ten bate van het Museum, met een financiële bijdrage van NLG 431,- van de kunsthandel D. Katz te Dieren. De betreffende gegevens zijn af te leiden uit de notulen en het kasboek van de VUVKO uit de periode oktober-december 1933, uit een brief van de directeur van het Museum aan de firma Frederik Muller & Cie. van 22 november 1933 en uit het jaarverslag van het Museum van 1934. Op basis van herkomstinformatie in de hierboven genoemde catalogus van het Museum van 2006 hebben verzoekers gesteld dat de kunsthandel D. Katz te Dieren het onderhavige schilderij op de veiling van Frederik Muller & Cie. van 1933 heeft verworven. Dit sluit niet aan bij de gegevens in de overige door de Commissie geraadpleegde documentatie.

Het schilderij is in 1934 door schenking door de VUVKO aan het (destijds en thans) gemeentelijke Frans Hals Museum in bezit gekomen van de Gemeente Haarlem. Uit de verklaring van de directeur en de statuten van de Stichting Frans Hals Museum | De Hallen blijkt dat de gemeente het beheer en de beschikkingsbevoegdheid ten aanzien van het werk heeft overgedragen aan het Museum.

3.6. Bij onderzoek door de commissie zijn geen aanwijzingen gevonden dat Semmel of de gerechtigden tot zijn nalatenschap na de oorlog getracht hebben het thans geclaimde schilderij weer in bezit te krijgen, of om schadevergoeding te verkrijgen voor het bezitsverlies. Het onderhavige schilderij wordt niet genoemd in het archief van advocaat Benno J. Stokvis, de vertegenwoordiger van achtereenvolgens Semmel en Grete Gross-Eisenstädt in Nederland, dat aanwezig is in het Stadsarchief Amsterdam. Wel wordt in dit archief verwezen naar verschillende andere kunstwerken uit de collectie Semmel, waaronder voorwerpen die tijdens de bezetting van Nederland (1940-1945) waren ingeleverd bij de Duitse roofinstantie Lippmann, Rosenthal & Co., Sarphatistraat te Amsterdam, waarvoor Semmel na de oorlog rechtsherstel zocht.

5. Het standpunt van het museum

5.1. Het Museum merkt op dat het geen vraagtekens plaatst met betrekking tot de aard van het bezitsverlies van Semmel, maar dat het wel met verzoekers van inzicht verschilt over de herkomst van het schilderij. Het Museum stelt zich op het standpunt dat het onderhavige schilderij niet uit de collectie van Semmel afkomstig is. Het wijst er daarbij op:

• dat er geen bewijs is dat Semmel het thans geclaimde schilderij op de veiling in 1925 heeft verworven;
• dat er geen bewijs is dat Semmel het thans geclaimde schilderij op de bewuste veiling in 1933 heeft ingebracht of op enig tijdstip in bezit heeft gehad;
• dat in het Pantheon-artikel over de collectie Semmel de naam Duyster wordt vermeld, terwijl het onderhavige werk door Bleker is geschilderd. Hierbij brengt het Museum onder de aandacht dat het schilderij gesigneerd en gedateerd is ‘BLE[…] 162[.]F’ (zie 3.4), waarbij de ‘F’ staat voor ‘fecit’ [heeft gemaakt, RC], hetgeen er volgens het Museum op duidt dat Bleker het werk alleen heeft vervaardigd, zonder hulp van andere schilders;
• dat uit onderzoek is gebleken dat, anders dan vroeger werd aangenomen, de figuren in dit schilderij niet door Duyster zijn geschilderd.

5.2. Daarnaast wijst het Museum erop dat het onderhavige schilderij op de veiling in november 1933 niet is gekocht door kunsthandel Katz, zoals verzoekers stellen, maar door de VUVKO, met een bijdrage van Katz, ten bate van het Museum.

5.3. Voorts verklaart het Museum dat het onderhavige schilderij een belangrijke plaats inneemt in zijn collectie. Het Museum wijst erop dat Bleker een Haarlemse schilder was en dat zijn werk typisch is voor het nieuwe genre van het landschap zoals dat aan het begin van de zeventiende eeuw in Haarlem werd vervaardigd. Het op het schilderij afgebeelde landschap betreft volgens het Museum een voorstelling uit de omgeving van Haarlem. Het schilderij is in 1976 door het Museum gerestaureerd en het werk maakt deel uit van de vaste opstelling.

7. Beoordeling van het geschil

7.1. De commissie heeft zich ervan vergewist dat het geschil tussen verzoekers en het Museum niet reeds definitief is afgehandeld. Zo is de commissie niet gebleken van een rechterlijke procedure of van een rechterlijke uitspraak inzake het onderhavige geschil. Evenmin hebben verzoekers eerder uitdrukkelijk afstand gedaan van hun rechten op het schilderij. De commissie acht partijen derhalve ontvankelijk in hun verzoek.

7.2. Verzoekers hebben geen familieband met de oorspronkelijke eigenaar Semmel en stellen gerechtigd te zijn tot de nalatenschap van Richard Semmel als gevolg van het feit dat hun grootmoeder Grete Gross-Eisenstädt bij testament als enig erfgenaam is aangewezen door Semmel.
Tijdens de procedure is naar voren gekomen dat een familielid van het echtpaar Semmel in de jaren negentig heeft getracht de aanspraken van F.F., de moeder van verzoekers, op de nalatenschap van Semmel aan te vechten. De commissie heeft naar aanleiding daarvan nadere vragen gesteld aan verzoekers. Deze vragen zijn door verzoekers afdoende beantwoord door overlegging van drie verklaringen van erfrecht inzake de nalatenschappen van respectievelijk Richard Semmel (d.d. 16 september 1997), Grete Gross-Eisenstädt (d.d. 1 juni 1993) en F.F. (d.d. 13 januari 2011). De commissie concludeert dat verzoekers thans als enigen gerechtigd zijn tot de nalatenschap van Richard Semmel.

7.3. De eerste vraag die aan de orde is, is de mate van aannemelijkheid dat het onderhavige schilderij voormalig eigendom is van Semmel en door hem is ingebracht op de veiling van 1933. Voordat de overige onder overweging 6.2 genoemde omstandigheden aan de orde kunnen komen, dient deze vraag afdoende te zijn beantwoord.

7.4. Verzoekers verklaren dat het schilderij in 1933 eigendom van Semmel was en baseren dit op:

1) de stelling dat alle 71 schilderijen (69 lotnummers ) in de catalogus van de veiling op 21 november 1933 bij Frederik Muller & Cie. eigendom waren van Semmel;
2) de vermelding van de kunstenaar Duyster in een artikel van P. Wescher over de collectie Semmel in het kunsttijdschrift Pantheon uit 1930.

7.5. Ten aanzien van het eerste punt van verzoekers overweegt de commissie het volgende.
Het schilderij ‘Duinlandschap met hertenjacht’ is vermeld in de onder 3.4 omschreven catalogus van de veiling op 21 november 1933 bij Frederik Muller & Cie. De titel van deze catalogus verwijst naar meerdere inbrengers: ‘provenant de diverses collections privées’ en dit wordt bevestigd door de aantekening ‘o.a. R. Semmel uit Berlijn’ op een geannoteerde versie van de catalogus. Verzoekers stellen dat alle in de catalogus vermelde schilderijen van Semmel afkomstig waren en dat de herkomstnaam Semmel destijds niet door het veilinghuis openbaar kon worden gemaakt, onder meer omdat Semmel de schilderijen zonder uitvoervergunning uit nazi-Duitsland naar Nederland had overgebracht.
De commissie volgt deze visie van verzoekers niet. Zij wijst erop dat de zinsnede ‘provenant de diverses collections privées’ in de titel van de veilingcatalogus niet voor meerdere uitleg vatbaar is en dat Semmels anonimiteit ook zou zijn gewaarborgd met een verwijzing naar een enkelvoudige anonieme collectioneur (‘collection privée’). De aantekening ‘o.a. R. Semmel uit Berlijn’ op een geannoteerde versie van de bedoelde catalogus bevestigt deze zienswijze.

Ter verklaring van de meervoudsvorm in de titel van de veilingcatalogus (‘provenant de diverses collections privées’) stellen verzoekers vervolgens dat deze betrekking heeft op de herkomst van verschillende andere, onder meer in een supplement-catalogus genoemde kunstwerken, die eveneens in november 1933 bij de firma Frederik Muller & Cie. ter veiling zijn gebracht. Deze stelling wijst de commissie eveneens van de hand. Bij nadere bestudering van de veilingcatalogus waarin het onderhavige schilderij is vermeld, in samenhang met de supplement-catalogus, zijn geen aanwijzingen gevonden die deze stelling ondersteunen. De supplement-catalogus is later uitgebracht dan de catalogus waarin het thans geclaimde schilderij is vermeld, omdat de supplement-catalogus nagekomen kunstvoorwerpen betrof die een aanvulling vormden op de verschillende onderdelen van de veiling bij Frederik Muller op 21-24 november 1933. De meervoudsvorm (‘provenant de diverses collections privées’) op de catalogus waarin het onderhavige schilderij is vermeld kan dus geen betrekking hebben op de supplement-catalogus, want die was bij het ter perse gaan van de eerstgenoemde catalogus nog niet verschenen.

Tot slot merkt de commissie naar aanleiding van het eerste in 7.4 genoemde punt op dat zij steekproefsgewijs nader onderzoek in het RKD heeft verricht. Dit onderzoek betrof vijf niet tot de onderhavige claim behorende schilderijen uit de desbetreffende veilingcatalogus, waarvan op basis van hun kwaliteit verwacht kan worden dat hierover nadere herkomstgegevens te vinden zijn. Bij dit onderzoek zijn voor drie van de vijf kunstwerken aanwijzingen gevonden dat deze op enig tijdstip deel hebben uitgemaakt van de collectie Semmel. Bij de twee overige kunstwerken zijn hier geen aanwijzingen voor gevonden, doch evenmin is voor deze beide schilderijen gevonden wie destijds wel als eigenaar kon worden aangemerkt. Hiermee is de juistheid van de stelling van verzoekers niet aangetoond. De commissie kan niet anders concluderen dan dat een aanzienlijk aantal, maar niet alle werken vermeld in de catalogus van de veiling van 21 november 1933 met zekerheid een herkomst Semmel hebben. De commissie acht het waarschijnlijk dat er tevens werken door andere personen op de desbetreffende veiling zijn ingebracht.

7.6. Ten aanzien van het tweede in 7.4 genoemde punt overweegt de commissie het volgende. Verzoekers stellen dat het werk – dat als een ‘Gerrit Claesz. Bleker et W. C. Duyster’ in november 1933 is geveild bij Frederik Muller & Cie. – eigendom was van Semmel en dat dit tevens kan worden opgemaakt uit het Pantheon-artikel uit 1930 over de collectie Semmel van de hand van P. Wescher. In dit artikel is de kunstenaar Duyster vermeld in de zinsnede ‘Aus der Gruppe der Wachtstuben- und Gesellschaftsmaler wie Duyster ist ferner Simon Kick und Dirk Hals vertreten’ (zie 4.1).
Naar aanleiding van deze stelling van verzoekers heeft de commissie nader onderzoek verricht. Volgens informatie van het RKD was Duyster een Amsterdamse kunstenaar die zich toelegde op ‘genre / kaars- of lamplichtstukken / portretten / stillevens / militaire stukken’. Hij heeft vooral naam gemaakt met taferelen van gezelschappen in een besloten ruimte, zoals soldaten in wachtlokalen. Dit sluit aan bij de omschrijving in het artikel van Wescher, waarin Duyster in de ‘Gruppe der Wachtstuben- und Gesellschaftsmaler’ wordt geplaatst. De commissie constateert dat de voorstelling van het thans geclaimde schilderij echter een ander genre betreft, te weten een landschap. In het artikel van Wescher worden Duyster en Bleker niet genoemd bij de ‘holländischen Landschaften’ als vertegenwoordigers van deze categorie in Semmels verzameling. Daarbij komt dat de schilder Bleker in verband met Semmels verzameling in het geheel niet wordt genoemd, terwijl het onderhavige schilderij wel door Bleker is gesigneerd (althans met ‘BLE[…] 162[.]F’, zie 3.4).

Anders dan verzoekers, leest de commissie in de vermelding van de kunstenaar Duyster in het Pantheon-artikel niet de aanwijzing dat het thans geclaimde schilderij deel uitmaakte van de collectie Semmel. Een werk als het thans geclaimde werk, voorstellende een duinlandschap met hertenjacht en gesigneerd door Bleker (althans met ‘BLE[…] 162[.]F’, zie 3.4), zal immers in een artikel waarin dieper wordt ingegaan op de werken niet snel als voorbeeld van een genre van binnenhuistaferelen of als ‘Duyster’ worden aangemerkt. Daarbij merkt de commissie nog op dat in de passage in het artikel over de in Semmels verzameling vertegenwoordigde Hollandse landschappen geen melding wordt gemaakt van Bleker en/of Duyster. De commissie oordeelt ten aanzien van het in 7.4 genoemde tweede argument van verzoekers dat het Pantheon-artikel uit 1930 geen aanwijzing kan zijn voor de identificatie van het geclaimde schilderij als een schilderij uit de collectie Semmel.

7.7. De commissie is al met al van oordeel dat het onvoldoende aannemelijk is gemaakt dat het thans geclaimde schilderij afkomstig is uit het bezit van Richard Semmel. Daarbij neemt de commissie in aanmerking:

• dat in de herkomstgegevens van dit schilderij daterend van vóór de veiling bij Frederik Muller & Cie. van 21 november 1933 de naam Semmel niet voorkomt;
• dat niet is komen vast te staan dat Semmel de enige inbrenger was van schilderijen op bedoelde veiling;
• dat in het artikel van Wescher geen aanwijzing kan worden gelezen dat het thans geclaimde schilderij deel heeft uitgemaakt van de collectie Semmel.

7.8. Hiermee ontvalt de basis aan de claim van verzoekers. Dit brengt de commissie tot het volgende bindend advies.