De Restitutiecommissie
In de jaren van het naziregime (1933-1945) is op grote schaal kunst geroofd van meestal Joodse eigenaren. Een geroofd kunstwerk kan tegenwoordig in bezit zijn van de Nederlandse overheid, een museum of een particulier. Heeft u het vermoeden dat een kunstobject vroeger aan uw familie toebehoorde en het bezit verloren is gegaan als gevolg van het naziregime? U kunt dan een verzoek om teruggave indienen bij de Adviescommissie Restitutieverzoeken Cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog (kortweg: de Restitutiecommissie).
Ik wil een verzoek indienen Ik heb een verzoek ontvangen
In een drietal documentaires krijgt u een beeld van hoe de Restitutiecommissie werkt en hoe haar adviezen tot stand komen. Ook tonen de films het emotionele proces dat nabestaanden doormaken tijdens het achterhalen van de geschiedenis van een kunstwerk.
over de commisie
Sinds 2001 adviseert de Restitutiecommissie over nazi-roofkunst in Nederland. Ook deelt zij kennis over het onderwerp door middel van nieuwsbrieven, lezingen, symposia en publicaties. De commissie is ingesteld door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, maar opereert onafhankelijk. Zij bestaat uit zeven leden en een secretariaat en is gevestigd in Den Haag.
Hitler zag de Orde van Vrijmetselaren als een ‘volksvijandige’ organisatie en Joods complot. Kort na zijn machtsovername in Duitsland werd de Orde verboden; in Nederland volgde dit verbod in september 1940. Bezittingen van de Orde van Vrijmetselaren zijn vanaf mei 1940 systematisch geroofd en onder dwang verkocht. Loges (plaatselijke verenigingen) zijn door het gehele land geliquideerd.
Gosschalk was een Joodse kunstenaar, verzamelaar, restaurator en handelaar. In 1943 werd hij met zijn zus opgenomen in de zogenoemde Barneveldgroep en via Westerbork gedeporteerd naar Theresienstadt. Daar verbleef hij tot de bevrijding. In naoorlogse correspondentie met de SNK schreef Gosschalk dat het grootste deel van zijn kunstcollectie tijdens de bezetting was verloren gegaan. Zijn herinneringen waren door de oorlogservaringen ernstig aangetast. Hij kon slechts enkele verloren werken summier beschrijven.
De commissie heeft geoordeeld dat het in hoge mate aannemelijk is dat de portretbuste eigendom was van de Duits-Joodse kunsthandelaar Gustav Cramer. Hij heeft de buste in of voor 1922 in Duitsland in eigendom verworven. In 1938 vluchtte hij met zijn gezin uit nazi-Duitsland naar Nederland en nam de portretbuste mee.
Dit betreft een tweede advies voor de erven van Max en Martha Liebermann. De commissie heeft de minister geadviseerd de tekening 'Dochtertje en vrouw van Max Liebermann, lezend aan een ronde tafel' uit de rijkscollectie te restitueren aan de erfgenamen.
Netwerk Europese Restitutiecommissies
Ook Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk hebben een restitutiecommissie voor advies inzake nazi-roofkunst. In 2017 hebben de vijf Europese restitutiecommissies de wens uitgesproken tot nadere samenwerking en kennisdeling. Dat heeft geleid tot de oprichting van het Netwerk Europese Restitutiecommissies. Het netwerk komt geregeld bijeen en geeft een Newsletter uit met bijdragen over restitutiezaken vanuit de verschillende landen.
ACTUEEL
23 september 2025
De Restitutiecommissie heeft de Minister van OCW geadviseerd om het schilderij Fruitstilleven door de zeventiende-eeuwse schilder Johannes Bosschaert te restitueren aan de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. Hoewel dit niet algemeen bekend is, werd de Orde van Vrijmetselaren tijdens de bezetting als organisatie door de nazi’s vervolgd.
28 mei 2025
Op donderdag 26 juni levert de Restitutiecommissie een bijdrage aan de internationale conferentie ‘Recovered Memories’ in Parijs. Nabestaanden van families uit vijf Europese landen die slachtoffer waren van kunstroof tijdens het naziregime, professionals en belangstellenden van over de hele wereld zullen in gesprek gaan over het belang van de restitutie van nazi-roofkunst. De nadruk ligt daarbij op het delen van de geschiedenis van de beroofde families.
30 oktober 2024
Lees het jaarverslag 2023 (pdf-bestand):
Wilt u op de hoogte blijven van nieuwe adviezen en ontwikkelingen omtrent de Restitutiecommissie? Door uw gegevens in te vullen in de rechterkolom, abonneert u zich op onze nieuwsbrief.
Ga naar de site van NIOD Expertise Centrum Restitutie (ECR)
Ga naar de site van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
Ga naar de site van Network of European Restitution Committees on Nazi-Looted Art
Ga naar de site van Logo Museumvereniging
Ga naar de site van Logo Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Postbus 556
2501 CN Den Haag
(070) 376 59 92